Kolekcja rzeźb Augusta Zamoyskiego zakupiona do zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie
Od 2007 w Muzeum Literatury w Warszawie znajduje się archiwum Augusta Zamoyskiego w skład, którego wchodzą notatki, korespondencja, szkicowniki, filmy i fotografie artysty.
Podkreślić należy fakt, iż zawarta w Paryżu w dniu 15 stycznia 2019 roku umowa pomiędzy Muzeum Narodowym w Warszawie a stroną francuską, w sposób bezprecedensowy przenosi na Muzeum Narodowe w Warszawie prawo wyłącznego korzystania z całości autorskich praw majątkowych do spuścizny.
W pracę nad sprowadzeniem kolekcji Augusta Zamoyskiego od początku zaangażowany był ś.p. Jacek Miler, dyrektor Departamentu Dziedzictwa Kulturowego za Granicą i Strat Wojennych oraz Andrzej Wat. Ze strony polskiej podpisaną w dniu 15 stycznia 2019 w Paryżu umowę sygnowała w imieniu dyrektora Muzeum Narodowego, prof. Jerzego Miziołka, kuratorka projektu – Ewa Ziembińska.
August Zamoyski
(1893 Jabłoń, Polska - 1970 Saint-Clar-de-Rivière, Francja)
Jeden z najważniejszych polskich rzeźbiarzy XX wieku. Pierwsze nauki pobierał w Jabłoniu, w majątku rodzinnym hrabiów Zamoyskich, gdzie nauczył się podstaw rzemiosła rzeźbiarskiego u miejscowego kowala i stolarza. W następnych latach studiował za granicą. Po wybuchu wojny w 1914 dostał się do niewoli niemieckiej. Dzięki usytuowanym krewnym został przeniesiony do Berlina, gdzie pracował, jako pomocnik kamieniarza. Tu poznał Ritę Sacchetto, znaną tancerkę, dzięki której podjął decyzje o wyborze drogi artystycznej. Wkrótce pomimo sprzeciwu rodziny Rita została jego żoną. W Monachium zaprzyjaźnił się ze Stanisławem Przybyszewskim, filozofem, pisarzem, za jego pośrednictwem wszedł w krąg pisma „Zdrój” oraz grupę Bunt. Wystawiał wówczas swoje prace w Poznaniu i Berlinie. W 1918 kupił w Zakopanem dom i tam zamieszkał, wchodząc w środowisko zakopiańskiej bohemy artystycznej. Współtworzył grupę Ekspresjonistów Polskich, która wkrótce przyjęła nazwę Formistów. Wystawiał w wielu miastach Polski (Kraków, Warszawa, Lwów, Poznań). Od 1923 przebywał głównie we Francji, jednak kilka miesięcy w roku spędzał w Zakopanem, gdzie zachował pracownię. Z tego okresu pochodzą też jego sukcesy sportowe (był zapalonym biegaczem, narciarzem, cyklistą). Do najbardziej spektakularnych należał przejazd rowerem z Paryża do Zakopanego – 2928 kilometrów, w ciągu kilkunastu dni, po 130 km dziennie. W 1929 roku był głównym organizatorem wystawy sztuki polskiej w Paryżu. W latach 1940-1955 mieszkał w Brazylii, gdzie założył i prowadził szkoły rzeźby w Rio de Janeiro przy Akademii Sztuk Pięknych oraz samodzielną w São Paulo. Od 1955 do śmierci mieszkał i tworzył we Francji.
Jeszcze przed II wojną światową zyskał pełne uznanie krytyki, publiczności i organów państwowych – jego rzeźby trafiły do zbiorów publicznych.
Kolekcja
Kolekcja składa się z 89 rzeźb pochodzących ze wszystkich okresów działalności artystycznej Augusta Zamoyskiego. Są tu wczesne prace rzeźbiarza powstałe jeszcze w rodzinnym majątku artysty w Jabłoniu na Lubelszczyźnie, kiedy pobierał nauki u miejscowych rzemieślników: stolarzy i kowali, oraz prace z ostatnich lat życia, w tym projekt rzeźby Zmartwychwstanie, którą przygotowywał na swój nagrobek w Saint-Clar-de-Rivière.
Do kolekcji należy także 12 rysunków i szkiców przygotowawczych do rzeźb autorstwa Zamoyskiego oraz zbiór jego narzędzi rzeźbiarskich. Dzięki niemu możemy poznać warsztat artysty, który większość dłut, którymi się posługiwał wykonał własnoręcznie. Artysta tworzył w różnych materiałach, wiele jego prac powstało w marmurze, granicie, diorycie (różne rodzaje, różne pochodzenie kamieni). Rzeźbiarza interesowały zagadnienia związane ze strukturą materiału oraz możliwościami kucia bezpośredniego w kamieniu (taille directe). Cześć prac w kolekcji jest wykonana w brązie odlanym na wosk tracony przez znane francuskie i włoskie odlewnie oraz w gipsie. Stosunkowo niewiele prac, ale bardzo reprezentatywnych dla twórczości formistycznej artysty okresu dwudziestolecia międzywojennego, zostało wykonanych w drewnie.
W kolekcji znajdują się tak cenne prace jak Łza Portret Rity Sacchetto, pierwszej żony artysty, słynnej włoskiej tancerki, z 1917 roku (gips), Ich dwoje (kilka wersji w drewnie oraz w gipsie – wersje przygotowawcze); z okresu paryskiego l. 20 i 30 - Głowa Antoniego Słonimskiego 1923-1927, dioryt, Portret Louisa Marcoussisa 1923 (gips malowany na czarno oraz brąz), Portret Serge’a Lifara z 1933 (czarny granit bretoński oraz gips), oraz liczne Akty kobiece wykonany w różnokolorowych marmurach, portrety i całopostaciowe przedstawienia Franki, Nastki, Wierki oraz Diny Vierny (modelki Aristide’a Maillola), prace z okresu brazylijskiego m.in projekty do pomnika Fryderyka Chopina dla Rio de Janeiro, a także projekt pomnika biskupa Adama Sapiehy dla Krakowa, na temat, którego artysta korespondował z Karolem Wojtyłą. Prace z późnej twórczości artysty, w której dominują tematy religijne – Ukrzyżowanie, Zmartwychwstanie, portret Świętego Jana Chrzciciela (wersja w gipsie i brązie).